การวางนิ้วบนตำแหน่งของลูกแคน

การวางนิ้วบนตำแหน่งเสียงของแคน

     การวางนิ้วมือปิดรูนับบนลูกแคน มีความสำคัญต่อการฝึกเป่าแคนเป็นอย่างยิ่ง เพราะการวางนิ้วที่ถูกต้องจะทำให้เกิดความสะดวกและคล่องแคล่วในการเป่าแคน เป่าตามจังหวะได้เร็วไม่สะดุดหรือข้ามเสียง ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญที่ผู้เริ่มต้นฝึกใหม่จะต้องปฏิบัติให้ถูกต้องและเป็นนิสัยที่เคยชินเพื่อให้เป่าแคนได้ไพเราะ ดังนี้

08 การวางนิ้วบนตำแหน่งของลูกแคน from วีรชัย มาตรหลุบเลา

การฝึกเป่าแคนลายลำตังหวาย

การฝึกเป่าแคนขั้นสูง ตอนที่ 12 การฝึกเป่าแคนลายลำตังหวาย

       คำแนะนำวิธีฝึกการใช้ลม

1. การใช้ลม ให้ทำริมฝีปากห่อเข้าและให้จรดกับรูปากเป่าที่เต้าแคนให้แน่น   ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลนแดน ให้เป็นเสียงสั้นที่สุด โดยเน้นการใช้ลมให้หนักที่โน้ตตัวสุดท้ายของห้อง  และสำเนียงของคำว่า แลน และ แดน จะมีระดับเสียงสูง – กลาง – ต่ำ  เปลี่ยนไป ตามระดับเสียงของตัวโน้ต

            2. ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้กระดกปลายลิ้นขึ้นปิดเพดานเพื่อกันลมไว้แล้วปล่อยออกมาเป็นจังหวะตามจำนวนตัวโน้ตที่มีในแต่ละห้องเพลง เช่น  ถ้ามีตัวโน้ต 1 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออกเพียง 1 ครั้ง หรือถ้ามีตัวโน้ต 4 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออก สี่ครั้ง ดังนี้เป็นต้น

3. วิธีใช้ลมตามตัวอย่างนี้เรียกว่า  การเป่าตัด หรือ เป่าตัดลม

คำอธิบายแบบฝึก

1.  ให้ฝึกเป่าลมเข้าและดูดลมออกตามคำแนะนำในเบื้องต้น

       2.  ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลน และ แดน สลับกันให้เป็นเสียงสั้นที่สุด 

การฝึกเป่าแคนทำนองลำเพลิน (ลายน้อย)

เรื่องการฝึกเป่าแคนทำนองลำเพลิน (ลายน้อย)

            คำแนะนำวิธีฝึกการใช้ลม

1. การใช้ลม ให้ทำริมฝีปากห่อเข้าและให้จรดกับรูปากเป่าที่เต้าแคนให้แน่น   ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งเสียงคำว่า แดน หรือ ดัง หรือออกเสียงคล้ายกับตัวอักษร ด (เลือกอย่างใดอย่างหนึ่งหรือทั้งสองอย่างก็ได้ตามถนัด)  โดยออกเสียงคำว่า แดน หรือ ดัง ให้เป็นเสียงสั้นที่สุด และเน้นการใช้ลมให้หนักที่โน้ตตัวสุดท้ายของห้อง สำเนียงของคำว่า แดน หรือ ดัง หรือ ด จะมีระดับเสียงสูง- กลาง-ต่ำ  เปลี่ยนไปตามระดับเสียงของตัวโน้ต

            2. ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้กระดกปลายลิ้นขึ้นปิดเพดานเพื่อกันลมไว้แล้วปล่อยออกมาเป็นจังหวะตามจำนวนตัวโน้ตที่มีในแต่ละห้องเพลง เช่น  ถ้ามีตัวโน้ต 1 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออกเพียง 1 ครั้ง หรือถ้ามีตัวโน้ต 4 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออก สี่ครั้ง ดังนี้เป็นต้น

3. วิธีใช้ลมตามตัวอย่างนี้เรียกว่า  การเป่าตัด หรือ เป่าตัดลม

           

การฝึกเป่าแคนลายลมพัดพร้าว

การฝึกเป่าแคนลายลมพัดพร้าว

คำแนะนำวิธีฝึกการใช้ลม

1. การใช้ลม ให้ทำริมฝีปากห่อเข้าและให้จรดกับรูปากเป่าที่เต้าแคนให้แน่น   ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลนแดน ให้เป็นเสียงสั้นที่สุด โดยเน้นการใช้ลมให้หนักที่โน้ตตัวสุดท้ายของห้อง  และสำเนียงของคำว่า แลน และ แดน จะมีระดับเสียงสูง – กลาง – ต่ำ  เปลี่ยนไป ตามระดับเสียงของตัวโน้ต

            2. ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้กระดกปลายลิ้นขึ้นปิดเพดานเพื่อกันลมไว้แล้วปล่อยออกมาเป็นจังหวะตามจำนวนตัวโน้ตที่มีในแต่ละห้องเพลง เช่น  ถ้ามีตัวโน้ต 1 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออกเพียง 1 ครั้ง หรือถ้ามีตัวโน้ต 4 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออก สี่ครั้ง ดังนี้เป็นต้น

3. วิธีใช้ลมตามตัวอย่างนี้เรียกว่า  การเป่าตัด หรือ เป่าตัดลม

คำอธิบายแบบฝึก

1.  ให้ฝึกเป่าลมเข้าและดูดลมออกตามคำแนะนำในเบื้องต้น

       2.   ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลน และ แดน สลับกันให้เป็นเสียงสั้นที่สุด(โดยเปล่งเสียงคำว่า แลน ก่อนแล้วจึงเปล่งเสียงคำว่า แดน)

การฝึกเป่าแคนลายแม่ฮ้างกล่อมลูก(ลายใหญ่)

 การเป่าแคนลายแม่ฮ้างกล่อมลูก

            คำแนะนำวิธีฝึกการใช้ลม

            1. ให้เป่าลมเข้าหรือดูดลมออกตามจำนวนตัวโน้ตที่มีในแต่ละห้องเพลง เช่น     ถ้ามีตัวโน้ต 1 ตัว ก็จะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกเพียง 1 ครั้ง หรือถ้ามีตัวโน้ต 2 ตัวก็จะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกสองครั้ง ดังนี้เป็นต้น

            2. การใช้ลม ให้ทำริมฝีปากห่อเข้าและให้จรดกับรูปากเป่าที่เต้าแคนให้แน่น   ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลน, แจน โดยออกเสียงคำว่า แลน และ แจน ให้เป็นเสียงสั้นที่สุด และเน้นการใช้ลมให้หนักที่โน้ตตัวสุดท้ายของห้อง(จังหวะตก)

การฝึกเป่าแคนลายภู่ตอมดอก(ลายใหญ่)

การเป่าแคน ลายภู่ตอมดอก(ลายใหญ่)

ััั

             ลายภู่ตอมดอก ลายภู่ตอมดอกดั้งเดิมจริงๆแล้วเป็นลายทางสั้นที่เลียนแบบเสียงของสัตว์ในธรรมชาติ คือ แมลงภู่ ซึ่งคนอีสานจะเรียกว่า "แมงภู่" ตัวสีน้ำเงินแก่มองดูจนขียว เวลาบินตอมดอกไม้จะมีเสียงดังหึ่งๆ วนเวียนอยู่รอบๆดอกไม้แล้วค่อยๆบินวนเข้าวงในดอกไม้จนในที่สุดก็โฉบเอาเกสรดอกไม้ออกไป ลักษณะเสียงของแมลงภู่จะมีทำนองลีลาช้าๆ ก่อนแล้วจะเร็วกระชั้นเข้าในที่สุด หมอแคนผู้มีอารมณ์ศิลปินได้ดัดแปลงกิริยาอาการทางธรรมชาติของแมลงภู่นี้ออกมาเป็นทำนองของเสียงดนตรี โดยมุ่งเลียนแบบเสียงของหมู่แมงภู่ที่กำลังบินหึ่งๆ อยู่นอกก่อนช้าๆ แล้วค่อยกระชับเข้ามาตามลำดับ จนในที่สุดถึงจุดที่แมงภู่ขย้ำดอกไม้อย่าเมามัน เมื่อฟังลีลาของเสียงแคนจะได้ยินเป็นเสียงเล็กเสียงน้อย มีการเล่นเสียงเป็นกรณีพิเศษให้เหมือนกับเสียงแมลงภู่ที่กำลังตอมดอกไม้จริงๆ ความละเอียดบรรจงของเสียงแคนจะเหมือนคุณลักษณะของหมู่ภมรทั้งหลายที่พยายามดูดหรือนำเอาน้ำหวานจากเกสรไปโดยไม่ให้เกิดการชอกช้ำ ความสามารถของหมอแคนในช่วงนี้จึงเปรียบเหมือนความประณีตและสมบูรณ์ด้วยศิลปะในชั้นเชิงการเคล้าเกสรของหมู่ภมรที่ฉลาดนั่นเองในระยะหลังต่อมาได้มีผู้นำเอาลีลาอาการของหมู่ภมรนี้ไปดัดแปลงเป็นทำนองแคนขึ้นใหม่ โดยบรรเลงเป็นแนวทำนองแบบลายทางยาวที่มีเนื้อหาคล้ายทำนองเดิม สามารถนำไปบรรเลงได้ทั้งในทำนองลายใหญ่และลายน้อย สำหรับในเนื้อหานี้จะเสนอการเป่าในแนวของลายใหญ่ทางยาว ดังนี้

โน้ตทำนอง ลายภู่ตอมดอก (ลายใหญ่)

คำแนะนำวิธีฝึกการใช้ลม

    1. การใช้ลม ให้ทำริมฝีปากห่อเข้าและให้จรดกับรูปากเป่าที่เต้าแคนให้แน่น   ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลนแดน ให้เป็นเสียงสั้นที่สุด โดยเน้นการใช้ลมให้หนักที่โน้ตตัวสุดท้ายของห้อง  และสำเนียงของคำว่า แลน และ แดน จะมีระดับเสียงสูง – กลาง – ต่ำ เปลี่ยนไปตามระดับเสียงของตัวโน้ต

       2. ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออก ให้กระดกปลายลิ้นขึ้นปิดเพดานเพื่อกันลมไว้แล้วปล่อยออกมาเป็นจังหวะตามจำนวนตัวโน้ตที่มีในแต่ละห้องเพลง เช่น  ถ้ามีตัวโน้ต 1 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออกเพียง 1 ครั้ง หรือถ้ามีตัวโน้ต 4 ตัว ก็จะเป่าเข้าหรือดูดออก สี่ครั้ง ดังนี้เป็นต้น

3. วิธีใช้ลม ตามตัวอย่างนี้เรียกว่า การเป่าตัด หรือ เป่าตัดลม 

คำอธิบายแบบฝึก

1.  ให้ฝึกเป่าลมเข้าและดูดลมออกตามคำแนะนำในเบื้องต้น
2.  ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลน และ แดน สลับกันให้เป็นเสียงสั้นที่สุด

แบบฝึกที่ 1

     เป่าเกริ่นทำนอง   ด.......…ร………….ม…………

- ลฺ  - ลฺ

ลฺ ลฺ - ม

-ม ซ  ม

ร มซ ม

- ลฺ  -  -

ลฺ ลฺ - ร

- ร  ด ร

ม ร ด ร

แบบฝึกที่ 2

- ลฺ  - ทฺ

ลฺ ลฺ - ม

-ม ซ  ม

ร มซ ม

- ลฺ - ทฺ

ลฺ ลฺ - ร

- ร  ด ร

ม ร ด ร

แบบฝึกที่ 3

- ล ซ ม

ซร ม ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

- ล ซ ม

ซร ม ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

แบบฝึกที่ 4

- ลฺ - ร

ลฺ ด ลฺ ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

- ลฺ - ร

ลฺ ด ลฺ ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

แบบฝึกที่ 5

- ล ซ ม

ซ ลซ ล

- ล ดํ รํ

ดํ ลซ ล

- ล ซ ม

ซ ลซ ล

- ล ดํ รํ

ดํ ลซ ล

แบบฝึกที่ 6

- ม ซ ด

ร มซ ม

- ม ซ ล

ซ มร ม

- ม ซ ด

ร มซ ม

- ม ซ ล

ซ มร ม

แบบฝึกที่ 7

- ลฺ ด ร

ม ร ด ร

- ร ด ร

ม ร ด ร

- ลฺ ด ร

ม ร ด ร

- ร ด ร

ม ร ด ร

แบบฝึกที่ 8

- ล ซ ม

ซร ม ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

- ล ซ ม

ซร ม ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

แบบฝึกที่ 9

- ลฺ - ร

ลฺ ด ลฺ ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

- ลฺ - ร

ลฺ ด ลฺ ด

- ด ร ซ

ร มซ ม

แบบฝึกที่ 10  ให้ฝึกเป่าแบบฝึกที่ 1-9 ต่อเนื่องกันจนจบบท

- ล  - ล	ล ล - ม	-ม ซ  ม	ร มซ ม	- ล  -  -	ล ล - ร	- ร  ด ร	ม ร ด ร
- ล  - ท	ล ล - ม	-ม ซ  ม	ร มซ ม	- ล - ท	ล ล - ร	- ร  ด ร	ม ร ด ร
- ล ซ ม	ซร ม ด	- ด ร ซ	ร มซ ม	- ล ซ ม	ซร ม ด	- ด ร ซ	ร มซ ม
- ล - ร	ล ด ล ด	- ด ร ซ	ร มซ ม	- ล - ร	ล ด ล ด	- ด ร ซ	ร มซ ม
- ล ซ ม	ซ ลซ ล	- ล ดํ รํ	ดํ ลซ ล	- ล ซ ม	ซ ลซ ล	- ล ดํ รํ	ดํ ลซ ล
- ม ซ ด	ร มซ ม	- ม ซ ล	ซ มร ม	- ม ซ ด	ร มซ ม	- ม ซ ล	ซ มร ม
- ล ด ร	ม ร ด ร	- ร ด ร	ม ร ด ร	- ล ด ร	ม ร ด ร	- ร ด ร	ม ร ด ร
- ล ซ ม	ซร ม ด	- ด ร ซ	ร มซ ม	- ล ซ ม	ซร ม ด	- ด ร ซ	ร มซ ม
- ล - ร	ล ด ล ด	- ด ร ซ	ร มซ ม	- ล - ร	ล ด ล ด	- ด ร ซ	ร มซ ม

ตัวอย่างการฝึกเป่าแคนลายภู่ตอมดอก

โดยนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5

การฝึกเป่าลายเต้ยโขง(ลายใหญ่)

การฝึกเป่าลายเต้ยโขง(ลายใหญ่)

คำแนะนำวิธีฝึกการใช้ลม

            1.ลายเต้ยโขงใช้โน้ตเดียวกันกับเพลงเต้ยโขงแต่การใช้ลมจะแตกต่างกันคือ     ในแต่ละห้องให้ใช้ช่วงลมเดียวแต่แบ่งลมเป่าออกเป็น 2 จังหวะย่อยเท่ากันเสมอทุกห้อง เช่น ถ้า 1 ห้องเพลงมีตัวโน้ต 1 ตัว ( 1 ระดับเสียง) ก็จะเป่าลมออกสองครั้ง ดังนี้เป็นต้น

            2.การใช้ลม ให้ทำริมฝีปากห่อเข้าและให้จรดกับรูปากเป่าที่เต้าแคนให้แน่น  ขณะเป่าลมเข้าหรือดูดลมออกให้ผันลิ้นคล้ายกับจะเปล่งคำว่า แลนแจน โดยออกเสียง คำว่า แลน และ แจน ให้สั้นที่สุด และเน้นการใช้ลมให้หนักที่โน้ตตัวสุดท้ายของห้อง(จังหวะตก)

แบบฝึกที่ 1

โน้ต	- - - -	- - - ล	- - - ซ	- ม - ล	- - - ซ	- ดํ - ล	- - - ซ	- ม - ล
การใช้ลม		ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ

คำอธิบาย  การใช้ลม 

1. อักษร  ล  หมายถึงผันลิ้นออกเสียงคำว่า แลน (ออกเสียงให้เร็วและสั้น)

2. อักษร  จ  หมายถึงผันลิ้นออกเสียงคำว่า แจน (ออกเสียงให้สั้นและหนัก)

3. สำเนียงของคำว่า แลน หรือ แจน จะมีระดับเสียงสูง – กลาง – ต่ำ  เปลี่ยนไปตามระดับเสียงของตัวโน้ต

แบบฝึกที่ 2

โน้ต	-  -  -  -	- ซ - ม	- - - ร	- ด - ม	- - - ร	- ซ - ม	- - - ร	- ด - ล
การใช้ลม	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ

แบบฝึกที่ 3

โน้ต	- - - ด	- ร - ม	- ร - ด	- ซ - ล	- - - ด	- ร - ม	- ร - ด	- ซ - ล
การใช้ลม	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ	ล    จ

แบบฝึกที่ 4  ฝึกเป่าต่อเนื่องกันจนจบบท

- - - -	- - - ล	- - - ซ	- ม - ล	- - - ซ	- ดํ - ล	- - - ซ	- ม - ล
-  -  -  -	- ซ - ม	- - - ร	- ด - ม	- - - ร	- ซ - ม	- - - ร	- ด - ล
- - - ด	- ร - ม	- ร - ด	- ซ - ล	- - - ด	- ร - ม	- ร - ด	- ซ - ล

คำอธิบาย

1. ฝึกเป่าต่อเนื่องกันทั้ง 3 แบบฝึกจนจบเพลง โดยแบ่งลมเป่าเป็น 2  จังหวะย่อยต่อหนึ่งห้องเพลง ตามวิธีปฏิบัติที่เรียนมาแล้ว

2. เมื่อฝึกได้ชำนาญแล้วให้ฝึกเป่าลายเต้ยพม่าและลายเต้ยธรรมดา  โดยใช้ลมเป่า คำว่า “แลนแจน” เช่นเดียวกับการเป่าลายเต้ยโขง  เมื่อฝึกให้ต่อเนื่องกันทั้ง 3 ลายแคน   ก็จะเป็นการเป่าตามทำนองของหมอลำที่เรียกว่า “ ลำเต้ย ”

รายละเอียดเพิ่มเติม

ตัวอย่าง การฝึกเป่าแคนเพลงเต้ยโขง  โดยนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5